خودروسازی و قطعه‌سازی در کشور نیازمند حمایت جدی است
به گزارش خودروکار - صنعت‌خودرو در کشور همواره صحنه کشمکش میان سیاست‌گزاران، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بوده است. از یک سو، خودروسازان و قطعه‌سازان با کمبود منابع مالی، محدودیت‌های ارزی و نوسانات واردات دست به‌گریبان هستند؛ از سوی دیگر، فشارهای اجتماعی برای دسترسی آسان و ارزان به خودرو همچنان بالاست. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد در شهریورماه ۱۴۰۴، تولید خودروهای سواری با رشدی ۳۲.۷ درصدی نسبت به‌مرداد همراه بوده است. این رشد ماهانه، اگرچه خبری مثبت تلقی می‌شود، اما واقعیت‌های بنیادین صنعت‌خودرو را تغییر نمی‌دهد. همچنان سایه کمبود ارز، بدهی قطعه‌سازان و سیاست‌های ناپایدار، این صنعت را تهدید می‌کند. پرسش اصلی این است: آیا دولت می‌تواند با تصمیم‌های به‌موقع، این رشد مقطعی را به مسیری پایدار تبدیل کند؟
آمار و واقعیت‌های پنهان
طبق داده‌های منتشرشده در سامانه کدال، سه خودروساز بزرگ کشور در نیمه نخست امسال ۳۷۹ هزار و ۵۹۹ دستگاه خودرو تولید کرده‌اند؛ درحالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۴۱۵ هزار و ۹۷۰ دستگاه بود. یعنی افتی ۸.۷ درصدی. تنها در شهریور بود که روند نزولی متوقف شد و تولید از ۶۲ هزار دستگاه در ماه مرداد به بیش از ۸۲ هزار دستگاه رسید.
این جهش ناگهانی، اگرچه به‌ظاهر نشانه‌ای از بازگشت به ریل تولید است، اما بیشتر ناشی از افت شدید سه ماه قبل و کاهش قطعی برق در شهریور است. به‌عبارت دیگر، رشد ماهانه بیش از آن‌که حاصل اصلاح ساختاری باشد، نتیجه اثر مقایسه‌ای و شرایط موقتی است. بنابراین اگر مشکلات ریشه‌ای صنعت حل نشود، این افزایش تولید به‌زودی جای خود را به افت دوباره خواهد داد.
قطعه‌سازان؛ ستون فقرات در معرض خطر
هیچ خودروسازی بدون زنجیره قطعه‌سازی توان ادامه حیات ندارد. اما امروز قطعه‌سازان ایران در شرایطی بسیار دشوار قرار گرفته‌اند. بدهی انباشته خودروسازان به تامین‌کنندگان، نوسانات نرخ ارز و مشکل واردات مواداولیه، بسیاری از بنگاه‌های قطعه‌سازی را تا مرز ورشکستگی کشانده است. گزارش‌های رسمی و غیررسمی حاکی از آن است که قطعه‌سازان برای تامین پایدار قطعات دچار بحران جدی هستند.
واقعیت این است که هر بار نرخ ارز تغییر می‌کند، هزینه تولید قطعه چند برابر می‌شود؛ درحالی که قیمت فروش به دلیل فشارهای سیاستی ثابت می‌ماند. در چنین وضعیتی، قطعه‌ساز به‌جای سرمایه‌گذاری برای توسعه، به‌فکر بقا می‌افتد. اگر دولت تامین ارز پایدار را تضمین نکند، این ستون فقرات صنعت به‌تدریج فرسوده خواهد شد و در نتیجه، هر رشد مقطعی تولید نیز متوقف خواهد شد.
بورس، سیاست و بی‌ثباتی
در کنار مشکلات ارزی، بحث‌های سیاستی نیز صنعت‌خودرو را خسته کرده است. عرضه خودرو در بورس یکی از موضوعاتی است که بارها مطرح و بارها لغو شده است.
موافقان می‌گویند این سازوکار شفافیت می‌آورد و زیان خودروسازان را کاهش می‌دهد؛ مخالفان معتقدند خودرو کالایی نهایی است و عرضه آن در بورس تنها دسترسی مردم عادی به‌خودرو را دشوارتر می‌کند.
اما آن‌چه بیش از همه صنعت را آزار می‌دهد، نه موافقت یا مخالفت با بورس، بلکه تغییر مداوم سیاست‌هاست. یک روز وعده آزادسازی قیمت داده می‌شود، روز دیگر سخن از تثبیت و کنترل. یک ماه وزارت صمت با خودروسازان بر سر قیمت‌گذاری چالش دارد، ماه دیگر دستورالعمل تازه‌ای صادر می‌شود. این بی‌ثباتی سیاستی، برنامه‌ریزی بلندمدت را ناممکن کرده است.
نقش دولت؛ حمایت واقعی نه شعاری
دولت اگر می‌خواهد صنعت‌خودرو را به‌عنوان یک پیشران اقتصادی حفظ کند، باید از سیاست‌زدگی فاصله بگیرد و حمایت خود را به شکل واقعی نشان دهد. این حمایت نه به‌معنای تزریق بی‌هدف منابع مالی و ایجاد رانت، بلکه به معنای سه اقدام کلیدی است:
۱. تامین پایدار ارز: خودروساز و قطعه‌ساز باید مطمئن باشند که برای واردات مواداولیه و قطعات حیاتی، ارز در زمان مقرر در دسترس است. هر تعلل در این زمینه، مستقیما خطوط تولید را متوقف می‌کند.
۲. تسهیل فرآیند واردات: بوروکراسی پیچیده گمرکی و تجاری باید اصلاح شود. تاخیر در ترخیص قطعات یا محدودیت‌های غیرضروری، هزینه‌های هنگفتی بر تولیدکننده تحمیل می‌کند.
۳. ثبات سیاست‌گزاری: تغییر مداوم دستورالعمل‌ها، مهم‌ترین مانع سرمایه‌گذاری است. صنعت‌خودرو به یک افق روشن نیاز دارد تا بتواند مسیر توسعه محصول، تحقیق و توسعه و همکاری‌های بین‌المللی را برنامه‌ریزی کند.
تجربه جهانی و درس‌های داخلی
نگاهی به تجربه جهانی نشان می‌دهد حتی در کشورهای پیشرفته، صنعت‌خودرو بدون حمایت ساختاری دولت دوام نمی‌آورد. از آمریکا تا آلمان، از ژاپن تا چین، همه دولت‌ها با ابزارهای مختلف ارزی، تجاری و مالی از خودروسازان و قطعه‌سازان حمایت می‌کنند.
تفاوت در این است که حمایت در آن کشورها شفاف و هدفمند است.ایران نیز اگر می‌خواهد صنعت‌خودرو را نه صرفا به‌عنوان مونتاژگر، بلکه به‌عنوان صنعت مادر حفظ کند، باید به‌طور جدی به این موضوع بپردازد. رشد شهریور نشان داد که صنعت هنوز توان برخاستن دارد؛ اما بدون حمایت عملی دولت، این توان به سرانجام نخواهد رسید.
رشد ۳۲.۷ درصدی تولید در شهریور را می‌توان روزنه‌ای از امید دانست؛ اما نباید فریب این آمار را خورد. صنعت‌خودرو همچنان با افت ۸.۷ درصدی در نیم‌سال مواجه است. قطعه‌سازان زیر فشار بی‌سابقه هستند و برنامه تولید ۱.۱۵ میلیون دستگاه تا پایان سال در معرض خطر است.
فرصت امروز این است که دولت با تصمیم‌های هوشمندانه، این رشد را به‌مسیری پایدار تبدیل کند. تهدید هم این است که اگر سیاست‌های ارزی و تجاری اصلاح نشود، همین دستاورد مقطعی هم به‌زودی رنگ خواهد باخت.
صنعت‌خودرو ایران می‌تواند بار دیگر موتور محرک اقتصاد باشد؛ اما برای این کار، نه وعده، بلکه تامین ارز، تسهیل واردات و ثبات سیاستی لازم است. تنها در این صورت است که خودروسازان و قطعه‌سازان می‌توانند با قدرت بر ریل تولید بمانند و آینده‌ای روشن برای بازار و اشتغال کشور رقم بزنند.
