نگاهی به روند صنعت خودرو در جنگ ایران و عراق/ورود به حوزه بومی سازی دستاورد جنگ ۸ ساله

به گزارش خبرنگار خودروکار -    در دوران جنگ ایران و عراق که در طول سال های ۵۹ تا ۶۷ به طول انجامید، صنعت خودروسازی ایران شرایط بسیار دشواری را تجربه کرد که کاهش شدید تولید نخستین اثر منفی این شرایط بود.
جنگ ۸ ساله عراق با ایران باعث کاهش تولید خودرو شد و شرکت‌هایی مانند ایران‌خودرو و سایپا به دلیل نبود قطعات، تحریم‌ها و آسیب‌دیدن زیرساخت‌ها نتوانستند مانند قبل فعالیت کنند به طوری که در برخی سال‌های جنگ، تولید خودرو به کمتر از نصف ظرفیت قبل از انقلاب رسید.
بعد از انقلاب ۵۷ و شروع جنگ نیز شرکت‌هایی مانند پژو، سیتروئن و رنو همکاری خود را با خودروسازان ایرانی قطع کردند به طوری که ایران‌خودرو که مونتاژ پیکان را با کمک انگلیسی‌ها انجام می‌داد، مجبور شد به دلیل محدود شدن واردات به قطعه‌سازان داخلی روی بیاورد.
ایران‌خودرو و سایپا تلاش کردند با بومی‌سازی قطعات و ایجاد خطوط تولید ساده‌تر، تولید خودرو را ادامه دهند بنابراین قطعه‌سازی داخلی با کیفیت پایین‌تر اما به عنوان تنها راه ممکن توسعه یافت.
در این شرایط به دلیل اختصاص منابع از سوی دولت به صنایع دفاعی خودروسازان با کمبود منابع مالی و بودجه مواجه شدند و بسیاری از مواد اولیه مانند فولاد و پلاستیک صنعتی به‌سختی تأمین می‌شدند.
در این مدت خودروهای دولتی و نظامی در اولویت قرار گرفتند و خودروهایی که تولید می‌شدند بیشتر برای استفاده نیروهای نظامی، نهادهای دولتی یا خدمات اضطراری مانند اورژانس و هلال احمر بودند و خودروهای شخصی کمتر به بازار عرضه می‌شدند و قیمت آن‌ها بسیار بالا رفته بود.
این روند و کمبود عرضه باعث شد که بازار آزاد و قاچاق خودرو رونق بگیرد و خودروهای خارجی با قیمت بسیار بالا در بازار آزاد فروخته شوند.
در آن بازه زمانی پیکان ایران‌خودرو مهم‌ترین خودروی داخلی بود و مونتاژ محدود رنو ۵ سایپا تا اوایل جنگ ادامه داشت. تولید ژیان سایپا نیز تقریباً متوقف شد.
ایران‌خودرو در آن زمان تقریباً تنها پیکان تولید می‌کرد و این خودرو در غیاب مدل‌های دیگر، نقش اصلی را در حمل‌ونقل عمومی، دولتی و حتی نظامی ایفا می‌کرد اما
با قطع ارتباط با شرکت تالبوت انگلیس، تأمین قطعات موتور و گیربکس سخت شد، بنابراین ایران‌خودرو ناگزیر به توسعه داخلی قطعات شد و در این دوران شرکت‌هایی مانند ایدم تبریز (برای تولید موتور)، چرخشگر تبریز (گیربکس) و سازه‌گستر تقویت شدند تا قطعه‌سازی بومی را جبران کنند. بنابراین در این دوره، بسیاری از قطعات پیکان که پیش از این وارداتی بودند، در داخل کشور ساخته شدند، هرچند کیفیت اولیه آن‌ها پایین بود اما این اقدامات زمینه‌ساز توسعه صنعت قطعه‌سازی ایران در دهه ۷۰ بود.
سایپا نیز تا سال‌های ابتدایی جنگ، رنو ۵ را مونتاژ می‌کرد. اما در زمان جنگ ایران و عراق همکاری با رنو فرانسه قطع و این مدل به تدریج از خطوط تولید کنار رفت و قطع واردات قطعات باعث توقف تولید این مدل شد.
ژیان نیز که خودرویی اقتصادی و ساده بود و در دهه ۵۰ به تولید می‌ رسید در اوایل جنگ به تدریج حذف شد.در نتیجه، سایپا در سال‌های میانی جنگ با کاهش شدید مدل‌های تولیدی مواجه بود.بنابراین️ حرکت به سمت تولید وانت و خودروهای خدماتی را در دستور کار قرار داد که در ادامه نمونه‌هایی مانند وانت نیسان که تحت لیسانس مونتاژ می‌شد، در خدمت ارگان‌های دولتی، سپاه، ارتش و جهاد سازندگی قرار گرفتند.
آن چه از بررسی اتفاقات صنعت خودرو در زمان جنگ ۸ ساله عراق با ایران مشهود است توانایی مهندسان ایرانی در این دوره بود که با کم‌ترین امکانات، شروع به بازطراحی قطعات و حتی ساخت برخی قالب‌ها و ابزارآلات کردند. بسیاری از مدیران صنعتی ایران تجربه سخت و مهمی در همین دوران به‌دست آوردند و دولت برای حمایت از تولید داخلی، واردات خودرو را محدود و تعرفه‌ها را افزایش داد تا خودروسازان از ورشکستگی نجات پیدا کنند.
پایان جنگ در سال ۱۳۶۷ فرصتی برای بازسازی صنعت خودرو فراهم کرد و بذر بسیاری از پیشرفت‌های دهه ۷۰ در همانی دوران سخت کاشته شد که در گزارش های بعدی به آن می‌پردازیم.

گزارش از میترا ممسنی